Lật lại cuộc điều tra về cái chết của Tổng thư ký Liên hợp quốc Dag Hammarskjold
Từ nghi vấn về lỗi phi công
Phóng viên của hãng BBC văn phòng đại diện tại Nam Phi Karen Allen cho biết, giải pháp lần này cho cuộc điều tra của LHQ là sẽ có một quốc gia đứng ra thực hiện cuộc điều tra độc lập với sự hỗ trợ của một nhóm chuyên gia quốc tế và một số cơ quan truyền thông lớn trên thế giới.
Thông tin về cuộc điều tra sẽ được đăng tải rộng rãi trên các phương tiện truyền thông và LHQ sẵn sàng tiếp nhận các thông tin mới liên quan về vụ việc này do cá nhân hay tổ chức nào khác cung cấp. Vụ tai nạn máy bay này xảy ra vào nửa đêm ngày 18-9-1961.
Khi đó, chiếc máy bay chở cố Tổng thư ký LHQ Dag Hammarskjold đã bị rơi xuống thị trấn Ndola, Bắc Rhodesia (CH Rhodesia tồn tại từ năm 1970-1979 trong thời Chiến tranh lạnh), và nay là Zambia. Ông Dag Hammarskjold cùng 15 người khác trên máy bay đã tử nạn.
| Máy bay chở ông Dag Hammarskjold bị rơi xuống thị trấn Ndola. Ảnh: AP |
Khi đó, cả chính phủ Thụy Điển và Bắc Rhodesia đều cho rằng vụ tai nạn là do lỗi của phi công và người ta cũng không loại trừ khả năng ông Dag Hammarskjold bị sát hại vì đóng vai trò “quá lớn” trong quá trình đàm phán thỏa thuận chấm dứt cuộc giao tranh đẫm máu giữa chính phủ Congo và tỉnh ly khai Katanga.
Năm 2012, trong một cuốn sách xuất bản với nhan đề: “Ai đã giết ông Hammarskjold? LHQ, Chiến tranh lạnh và người da trắng thượng đẳng ở châu Phi”, học giả người Anh tên là Susan Williams cho biết bà đã thu thập được nhiều chứng cứ mới bao gồm cả nhân chứng chứng kiến cảnh chiếc máy bay bốc cháy lao xuống rừng và lời kể của quan chức hải quân Mỹ đã về hưu Charles Southall.
Ông này cam đoan đã nghe được đoạn băng ghi lại lời nói của một phi công về việc đã bắn rơi một máy bay nhiều khả năng là chở ông Dag Hammarskjold.
Rồi một người Mỹ khác là Paul Abram thì cũng cho biết ông có nghe được một đoạn hội thoại nói rằng Mỹ đã bắn rơi một máy bay của LHQ. Một nhân chứng tên là Custon Chipoya, chủ hãng sản xuất than củi, nay đã 75 tuổi cũng khẳng định nhìn thấy một chiếc máy bay khác trên bầu trời hôm đó.
Ông này nói: “Tôi thấy chiếc máy bay thứ 2 lượn quanh một vòng. Hai bên cánh nó sáng đèn và tôi có thể nghe thấy âm thanh ầm ầm của động cơ. Nó không bay cao lắm, chỉ ở trên chiếc kia một khoảng ngắn rồi vòng lại lần thứ hai. Sau đó, tôi thấy một ánh sáng lóe lên như anh đèn flash của máy chụp hình trước khi chiếc kia cháy bùng như ngọn đuốc và đâm đầu xuống đất, gần chỗ tôi đứng. Sợ quá, tôi cắm đầu bỏ chạy”…
Đến 4 cuộc điều tra riêng rẽ
Từ những thông tin nói trên, tờ Foreign Policy đã đưa ra giả thuyết rằng ông Dag Hammarskjold có thể thiệt mạng do âm mưu ám sát của một tổ chức bán quân sự thời apartheid ở Nam Phi với sự tiếp tay của Cục Tình báo trung ương Mỹ, tình báo Anh và một công ty khai khoáng của Bỉ.
Cũng phải nói thêm rằng, việc cố Tổng thư ký LHQ đã thúc đẩy nhanh quá trình đàm phán thỏa thuận chấm dứt cuộc giao tranh đẫm máu giữa chính phủ Congo và tỉnh ly khai Katanga không nhận được sự ủng hộ của nhiều nhân vật. Bởi lẽ, Congo tuy giành độc lập từ Bỉ vào năm 1960, nhưng gần như ngay sau đó rơi vào khủng hoảng chính trị.
Bất ổn trong quân đội quốc gia mới lập đã khiến Bỉ điều quân và lính dù trở lại tỉnh ly khai Katanga - đây cũng là nơi mà một công ty khai mỏ đầy quyền lực của Bỉ có quyền lợi rất lớn. Quan chức Bỉ không muốn một Congo độc lập quốc hữu hóa các nguồn tài nguyên thiên nhiên của vùng.
Trước việc LHQ không thể đối phó với các thế lực do Bỉ hậu thuẫn, Thủ tướng Congo lúc bấy giờ là Patrice Lumumba đã rất giận dữ và kêu gọi sự giúp đỡ của Liên Xô (cũ). Thủ tướng Lumumba sau đó đã bị lực lượng trung thành với người đứng đầu quân đội Congo là Joseph Mobutu lật đổ.
Ông Mobutu sau đó nổi lên và là người được lợi nhiều nhất từ các chiến dịch hỗ trợ đầy hào phóng của CIA. Ông Lumumba bị ám sát năm 1961. Ông Dag Hammarskjold không có quan hệ thân thiết với Lumumba, nhưng vẫn rất quan tâm tới việc hỗ trợ cho các nhà nước vừa thoát khỏi ách thực dân.
Đây cũng là thời điểm mà phương Tây rất thận trọng quan sát sự trỗi dậy của các quốc gia mới độc lập thuộc "thế giới thứ ba". Vì rất nhiều nước từng chịu ách thực dân, và ít nhất là trong tưởng tượng của phương Tây thì đều có thể trở thành cánh tay nối dài của Liên Xô (cũ).
Khi ấy, nhiều nước châu Phi vẫn nằm dưới sự điều hành của các chính phủ ủng hộ thuyết cho rằng "người da trắng là ưu việt", và ủng hộ việc Katanga ly khai vì coi đây sẽ là bức tường chắn làn sóng chủ nghĩa dân tộc ở châu Phi. Còn trên cương vị của mình, ông Dag Hammarskjold lại tìm mọi cách để có một Congo thống nhất.
Hãng tin BBC cho biết, đây là cuộc điều tra thứ 4 của LHQ về vụ tai nạn máy bay liên quan đến ông Dag Hammarskjold. Ba cuộc điều tra trước đó đều không đưa ra được kết luận rõ ràng nào. Hồi năm 2015, LHQ đã thành lập một nhóm chuyên gia độc lập để lần thứ 3 điều tra lại vụ việc.
Tuy nhiên, đến cuối tháng 9 năm đó, khi nhóm chuyên gia này công bố kết quả điều tra và tái khẳng định đây chỉ là một tai nạn thì Tổng thư ký LHQ Ban Ki-moon vẫn tỏ ra chưa hài lòng và yêu cầu các quốc gia liên quan công bố hoặc cho LHQ tiếp cận thêm nhiều nguồn tài liệu mật.
Được biết, ông Dag Hammarskjold được bầu làm Tổng thư ký LHQ khi mới 47 tuổi và cho đến nay, ông là người duy nhất được truy tặng giải Nobel hòa bình sau khi đã qua đời.