Sáu thập kỷ đầy biến động của quan hệ Mỹ-Ấn

• Mỹ-Ấn Độ gỡ rối quan hệ đồng minh
• Tổng thống Trump: Căn cứ Mỹ an toàn trước tên lửa của Iran

Sáu thập kỷ sau, ông Trump cũng nhận được sự chào đón cuồng nhiệt như vậy khi ông đến thành phố Ahmedabad, phía Tây bang Gujarat, ngày 24/2.

Mối quan hệ giữa hai nước không phải lúc nào cũng nồng ấm và mặc dù có sự ràng buộc nào đó giữa Thủ tướng Narendra Modi, con đường tương lai của mối quan hệ Mỹ-Ấn vẫn còn nhiều trắc trở.

Sự khởi đầu của quan hệ ngoại giao

Thủ tướng đầu tiên của Ấn Độ, Jawaharlal Nahru, đã có chuyến thăm đến Mỹ đầu tiên vào tháng 10/1949, để gặp Tổng thống Mỹ lúc bấy giờ, Harry S. Truman, hai năm sau khi Ấn Độ chính thức độc lập khỏi ách thống trị của Anh.

Tuy vậy, những nỗ lực để gây dựng mối quan hệ chặt chẽ hơn đã gặp phải những cản trở do sự khác biệt về quan đểm về sự không liên kết, được chính thức hóa vào năm 1961 với việc thành lập phong trào Không liên kết.

Ông Nehru đóng vai trò đầu tàu trong phong trào đại diện cho các nước đang phát triển trong Chiến tranh Lạnh. Những nước này không chính thức liên kết với Mỹ hay Liên Xô, bác bỏ quan niệm về chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa đế quốc.

Mỗi quan hệ Mỹ-Ấn trở nên tồi tệ vào những năm 1960, khi Ấn Độ ngày càng gần gũi hơn với Liên Xô, lúc bây giờ đang hỗ trợ mạnh mẽ về kinh tế và quân sự cho New Delhi.

Cũng trong khoảng thời gian này, Liên Xô là bên thứ ba “môi giới” chấm dứt chiến tranh Ấn Độ-Pakistan năm 1965, mặc dù sau đó căng thẳng giữa hai nước này không ngừng gia tăng.

Điều gì xảy ra năm 1971?

Năm 1971, cuộc chiến Ấn Độ-Pakistan đã gây ra một cuộc xung đột tại Pakistan, dẫn đến việc thành lập Bangladesh, trước đó được biết đến là Đông Pakistan.

Mỹ lúc này về phe của Islamabad, trong bối cảnh Pakistan có vai trò trung gian hòa giải giữa Mỹ và Trung Quốc liên quan đến nỗ lực bình thường hóa quan hệ sau nhiều năm bị cô lập.

Trong 13 ngày, cuộc xung đột năm 1971 trở thành một trong những cuộc chiến ngắn nhất trong lịch sử. Quân đội Ấn Độ tấn công Pakistan từ phía Đông và Tây vào ngày 2/12 và lực lượng phòng thủ Pakistan đã đầu hàng 3 ngày sau.

Các sự kiện năm 1971 đã thúc đẩy Ấn Độ đẩy mạnh phát triển các chương trình hạt nhân. Ban đầu với mục đích là sản xuất năng lượng, tuy nhiên, năm 1968, Ấn Độ khiến cộng đồng quốc tế phản đối khi từ chối ký kết Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân. Ấn độ cáo buộc Mỹ, Liên Xô và Anh đã “thông đồng về vấn đề hạt nhân”. Năm 1972, Thủ tướng Indira Gandhi đã phê duyệt kế hoạch cho vụ thử hạt nhân đầu tiên.

Tham vọng của Ấn Độ ảnh hưởng thế nào đến quan hệ với Mỹ?

Năm 1974, Ấn Độ khiến cả thế giới ngạc nhiên với “Đức Phật mỉm cười”, vụ thử hạt nhân dưới lòng đất thành công đầu tiên được thực hiện ở sa mạc Rajasthan, gần Pokhran.

Ấn Độ khẳng định họ duy trì thử nghiệm hạt nhân là vì mục đích hòa bình, nhưng nhiều nước trong cộng đồng quốc tế, bao gồm cả Mỹ, đều không tin. Trong thực tế, điều này đã dẫn đến việc Ấn Độ nhiều thập kỷ bị ghẻ lạnh.

Tổng thống Mỹ Jimmy Carter đã đến thăm Ấn Độ vào tháng 1/1978 và vào tháng 3, chính quyền của ông đã thông qua Hiệp ước không phổ biến Hạt nhân, yêu cầu các nước như Ấn Độ không tham gia Hiệp ước cho phép các cơ sở hạt nhân của họ được Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) kiểm tra. Ấn Độ từ chối và Washington ngừng mọi hỗ trợ hạt nhân cho New Delhi.

Chỉ sau khi Thủ tướng Indira Gandhi gặp gỡ người đồng cấp Mỹ Ronald Reagan vào năm 1982, quá trình giải quyết sự khác biệt giữa hai nước bắt đầu. Hai năm sau, Phó Tổng thống George H.W. Bush đã đến thăm New Delhi. Trong những năm tiếp theo, quan hệ kinh tế và chiến lược giữa hai quốc gia được cải thiện.

Nhưng điều đó đã thay đổi vào năm 1998. Một lần nữa, tham vọng hạt nhân của Ấn Độ phải trả giá bằng mối quan hệ với Mỹ. Sau khi Ấn Độ tuyên bố hoàn thành một loạt các vụ thử hạt nhân gần biên giới với Pakistan, đại sứ Mỹ tại Ấn Độ đã bị triệu hồi về nước theo yêu cầu của luật pháp Mỹ, Tổng thống Bill Clinton đã áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế với Ấn Độ.

Một kỷ nguyên mới vẫy gọi?

Chính ông Clinton là người đã bắt đầu lại mối quan hệ song phương vào năm 2000 với chuyến thăm đến Ấn Độ đầu tiên của một Tổng thống Mỹ trong hơn 20 năm.

Chuyến thăm được coi là thành công trong việc làm tăn băng các mối quan hệ, làm tiền đề cho việc Tổng thống Mỹ tiếp theo, ông George W. Bush, dỡ bỏ các lệnh trừng phạt được áp do cuộc thử nghiệm năm 1998.

Nền kinh tế của Ấn Độ đã phát triển kể từ năm 1991 sau một loạt các cải cách, mang lại đầu tư nước ngoài và thúc đẩy quan hệ thương mại giữa Mỹ và Ấn Độ.

Vấn đề hạt nhân đã được đặt sang một bên một cách hiệu quả vào năm 2005, khi ông Bush và Thủ tướng Ấn Độ lúc đó, Manmohan Singh, ký Sáng kiến Hợp tác Hạt nhân Dân sự, một khuôn khổ dỡ bỏ lệnh cấm của Mỹ kéo dài ba thập kỷ về thương mại năng lượng hạt nhân với Ấn Độ.

Theo thỏa thuận, Ấn Độ đã đồng ý tách các cơ sở hạt nhân dân sự và quân sự. Đổi lại, Mỹ đồng ý làm việc hướng tới hợp tác hạt nhân dân sự đầy đủ với Ấn Độ.

Mối quan hệ giữa hai nước hiện đang ở đâu?

Dhruva Jaishankar, Giám đốc Sáng kiến ​​Mỹ-Ấn Độ tại New Delhi, Quỹ Nghiên cứu Quan sát viên của Ấn Độ cho biết: “Ấn Độ và Mỹ đã đi từ tình trạng rất bất mãn với nhau đến thực sự hợp tác rất chặt chẽ trong toàn bộ các vấn đề chiến lược”.

Vào cuối năm 2019, Ấn Độ dự kiến ​​ mua sắm các trang bị quốc phòng trị giá 18 tỷ USD từ Mỹ, theo Bộ Ngoại giao Ấn Độ. Ấn Độ và Mỹ hiện tiến hành nhiều cuộc tập trận song phương với nhau hơn bất kỳ quốc gia nào khác.

Mỹ cũng là đối tác thương mại lớn nhất của Ấn Độ về hàng hóa và dịch vụ, với tổng kim ngạch thương mại song phương khoảng 142 tỷ USD trong năm 2018. Ấn Độ hy vọng con số này sẽ vượt qua 150 tỷ USD trong năm nay.

Tuy nhiên, căng thẳng thương mại giữa hai nước đã phát sinh sau khi Mỹ đệ đơn kiện năm 2018 chống lại Ấn Độ tại Tổ chức Thương mại Thế giới liên quan đến vấn đề trợ cấp xuất khẩu.

Tổng thống Mỹ Donald Trump coi Ấn Độ là một nguồn thâm hụt thương mại của Mỹ. Giống như Trung Quốc, nước rơi vào cuộc chiến thương mại toàn diện với Mỹ, Ấn Độ đang bán nhiều hơn mua. Năm 2018, nước này đã nhập khẩu giá 33 tỷ USD hàng hóa từ Mỹ trong khi xuất khẩu đến 54 tỷ USD.

Ngoài ra còn có vấn đề hạn chế về thị thực làm việc H-1B. Ông Trump đã nhiều lần cáo buộc các công ty công nghệ ở Mỹ sử dụng chương trình này để thay thế người Mỹ bằng những người lao động nước ngoài rẻ hơn. Ông Trump từng ra lệnh “Mua hàng Mỹ, thuê người Mỹ” vào tháng 4/2017, kêu gọi đánh giá toàn diện thị thực H-1B. Được biết, năm 2017, khoảng 75% thị thực H-1B được cấp là dành cho người Ấn Độ.

Chính ông Trump đã hạ thấp kỳ vọng cho bất kỳ thỏa thuận thương mại lớn nào trong chuyến thăm của ông: “Tôi thực sự để dành vấn đề lớn cho sau này. Tôi không biết liệu nó sẽ được thực hiện trước cuộc bầu cử hay không một thỏa thuận rất lớn với Ấn Độ”.

Cộng đồng người Ấn có ảnh hưởng chính trị?

Hiện có khoảng 4 triệu công dân Mỹ gốc Ấn Độ, cùng với khoảng hơn 1 triệu người Ấn không thường trú và hơn 200.000 sinh viên Ấn Độ tại Mỹ.

Trong khi người Ấn có quốc quốc tịch nước ngoài không thể bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử của Mỹ, họ lại là một trong những cộng đồng người nhập cư giàu có nhất.

Nếu nói đến vấn đề gây quỹ tranh cử, Đảng Bharatiya Janata của ông Modi đã chiếm được sự tin tưởng của cộng đồng người Ấn Độ cùng với việc quyên góp tiền và ngoại tệ.

Tháng 9/2019, khoảng 50.000 người đã tham dự “Howdy, Modi!” một sự kiện tại Sân vận động NRG của Houston trong khi tại một sự kiện tương tự cũng được tổ chức ở Sân vận động Wembley của London vào năm 2015, khoảng 60.000 người tham dự.

Đối với ông Trump, đây đang là thời điểm quan trọng trong cuộc đua vào Nhà Trắng, chuyến thăm Ấn Độ cũng có thể đem lại sự ủng hộ từ cộng đồng người Ấn Độ tại Mỹ.