Kỳ 1:  Mỏi mòn chờ… vốn

Thế nhưng tại miền Tây TP Huế, hiện có nhiều công trình giao thông, hạ tầng thuộc nguồn vốn chương trình này tạm ngưng thi công vì gặp khó khăn về nguồn vốn; gây ảnh hưởng đến đời sống sinh hoạt và sản xuất của đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) ở vùng cao. Tại Quảng Trị, nhiều dự án thuộc chương trình này gặp phải vướng mắc, tiến độ chậm, nguồn lực phân tán, đòi hỏi các cấp, ngành phải tập trung tháo gỡ.

Những năm qua, quá trình triển khai thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về 3 chương trình MTQG giai đoạn 2021-2025 về xây dựng nông thôn mới; giảm nghèo bền vững; phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi tại TP Huế đã đem lại hiệu quả to lớn.

Tại xã biên giới A Roàng cũ (phía Tây TP Huế) với địa hình đồi núi cách trở, giao thông đi lại khó khăn, kể từ khi thụ hưởng nguồn vốn đầu tư từ các Chương trình MTQG kể trên đã có nhiều đổi thay. Từ nguồn vốn đầu tư của Nhà nước kết hợp với sự đóng góp ngày công của người dân, nhiều tuyến đường giao thông liên thôn, đường ngõ của xã A Roàng cũ đã được cứng hóa 100%, bảo đảm đi lại thuận tiện cho bà con. Hệ thống trường học, trạm y tế, công trình thủy lợi và cơ sở hạ tầng khác cũng được đầu tư xây dựng khang trang, giúp cho A Roàng cũ có diện mạo hoàn toàn khác so với trước đây…

Tại xã A Lưới 1, từ nguồn vốn chương trình MTQG giai đoạn 2023 - 2025, địa phương đang triển khai DA đầu tư nâng cấp hồ (đập) A Tia với tổng mức đầu tư 35 tỷ đồng (do Ban QLDA Đầu tư và Xây dựng khu vực huyện A Lưới (cũ) nay là Ban QLDA Đầu tư xây dựng khu vực 2 TP Huế làm chủ đầu tư). Mục tiêu đầu tư công trình nhằm nâng cấp đập, nạo vét lòng hồ, tăng dung tích hữu ích của hồ chứa, góp phần phục vụ sản xuất và cung cấp nước sạch cho người dân. Ngoài ra, công trình hoàn thành còn giúp điều tiết dòng chảy suối A Nor và tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Đây là công trình thủy lợi cấp nước tưới tiêu cho 50ha lúa và hoa màu của người dân xã A Lưới 1. Do vậy, để phát huy giá trị công trình, phù hợp với canh tác của người dân, tháng 6/2025 vừa qua, UBND huyện A Lưới (cũ) đã có quyết định phê duyệt điều chỉnh DA đầu tư nâng cấp hồ A Tia. Theo đó, điều chỉnh, bổ sung một số hạng mục như tường chắn đất tuyến kênh chính dài 26m đoạn từ đường Hồ Chí Minh hướng về đập A Tia; bổ sung phần gia cố mái kè tuyến đường giao thông số 4 bằng rọ đá hộc liên kết với nhau… với tổng mức đầu tư không thay đổi.

Theo ông Hồ Văn Miên, Phó Giám đốc Ban QLDA Đầu tư xây dựng khu vực 2, từ các nguồn vốn của CTMTQG, trên địa bàn các xã A Lưới đã triển khai 17 DA, công trình hạ tầng giao thông, đô thị với tổng mức đầu tư hơn 500 tỷ đồng. Trong đó có 9 dự án đã hoàn thành, 8 dự án còn lại với tổng mức đầu tư hơn 278 tỷ đồng vẫn đang thi công dang dở do khó khăn về nguồn vốn. Đối với công trình nâng cấp hồ A Tia, công trình thi công đạt khoảng 20% giá trị hợp đồng, với một số đoạn tuyến của hạng mục kênh mương, đường nội đồng, bóc phong hóa… đã hoàn thành. Tuy nhiên, do khó khăn về nguồn vốn, công trình ngưng thi công nhiều tháng nay và đang tiếp tục chờ bố trí vốn để tiếp tục triển khai.

Tương tự, đường giao thông liên xã Trung Sơn – Hồng Vân thuộc xã A Lưới 1 có mức đầu tư 16 tỷ đồng sau thời gian dài thi công thì hiện đang tạm ngưng thi công. Tuyến đường này với chiều dài 2 tuyến hơn 1,6km; mặt đường bê tông xi măng 5,5m. Tuyến đường này hiện chỉ mới đạt khoảng 48% kế hoạch, trong đó, trên tuyến thứ nhất đã thi công mặt đường xi măng 840/1.200m và tuyến thứ hai đã thi công mặt đường bê tông xi măng với chiều dài 300/414m. Cầu trên tuyến đã thi công 10/12 cọc khoan nhồi và 6/18 dầm cầu… Đến nay, UBND xã A Lưới 1 đã 3 lần phê duyệt phương án đền bù hỗ trợ với số tiền hơn 1 tỷ đồng.

Hay công trình đường giao thông liên xã từ Lâm Đớt đi Đông Sơn thuộc xã A Lưới 4 được triển khai thi công, gồm 2 hạng mục đường giao thông dài gần 2km và cầu rộng 6,5m với tổng mức đầu tư 23 tỷ đồng do Ban QLDA Đầu tư xây dựng khu vực 2 làm chủ đầu tư. Theo chủ đầu tư, đến thời điểm hiện tại, công trình đã hoàn thành các hạng mục như đúc được 5/6 dầm cầu, phần hạ bộ và sẽ hoàn thành bản mặt cầu trong tháng 10, khối lượng thi công đạt khoảng 70% giá trị theo hợp đồng. Nếu được bố trí nguồn vốn kịp thời, dự kiến công trình sẽ hoàn thành trong tháng 6/2026… Ông Hồ A Lin, một người dân sống gần công trình nói, cũng như ông, nhiều người dân trong vùng ngày ngày mong chờ tuyến đường liên xã này sớm hoàn thành để người dân, học sinh được đi lại thuận tiện, đảm bảo an toàn giao thông nhất là vào mùa mưa lũ.

Tại Quảng Trị, ba Chương trình MTQG được triển khai từ năm 2021, dự kiến kết thúc vào năm 2025. Đến hết quý I/2025, tại tỉnh Quảng Trị cũ, tổng vốn giải ngân mới đạt 248 tỷ đồng, tương đương 38,9% tổng nguồn vốn được phân bổ là 801 tỷ đồng (trong đó vốn Trung ương là 731 tỷ đồng). Cụ thể, Chương trình phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi có tổng kế hoạch vốn 366,9 tỷ đồng nhưng mới giải ngân được 79 tỷ đồng; Chương trình xây dựng nông thôn mới đạt gần 58 tỷ trên tổng hơn 195 tỷ đồng; còn Chương trình giảm nghèo bền vững chỉ mới giải ngân 43,7 tỷ đồng trên kế hoạch 239 tỷ đồng.

Ở tỉnh Quảng Bình cũ, tình hình cũng không mấy khả quan. Tổng nguồn vốn Trung ương giao năm 2025 là 537,088 tỷ đồng, trong đó vốn đầu tư phát triển 393,872 tỷ đồng, vốn sự nghiệp 143,216 tỷ đồng. Nhưng tính đến ngày 31/3/2025, giá trị giải ngân vốn đầu tư phát triển mới đạt 72,337 tỷ đồng, tương đương 18,36% kế hoạch năm.

Theo phân tích của Sở Tài chính tỉnh Quảng Trị, nguyên nhân chính khiến tiến độ chậm là do cơ chế, hướng dẫn của Trung ương còn bất cập. Một số quy định về thẩm quyền, quy trình, đối tượng thụ hưởng chưa thống nhất, trong khi các bộ, ngành ban hành văn bản hướng dẫn chưa đồng bộ, gây lúng túng cho cấp cơ sở. Bên cạnh đó, công tác chuẩn bị đầu tư ở một số địa phương còn chậm, hồ sơ thủ tục chưa hoàn thiện, làm kéo dài thời gian phân bổ và giải ngân vốn. Đặc biệt, nhiều dự án thuộc Chương trình phát triển kinh tế – xã hội vùng DTTS chưa được điều chỉnh Báo cáo nghiên cứu khả thi, khiến các hạng mục chưa đủ cơ sở pháp lý để triển khai.

Trước khi hai tỉnh sáp nhập, UBND Quảng Trị và Quảng Bình (cũ) đã có văn bản gửi Văn phòng Chính phủ và các bộ, ngành liên quan, kiến nghị tháo gỡ vướng mắc, điều chỉnh cơ chế phù hợp thực tế. Với chương trình giảm nghèo bền vững, các địa phương đề xuất Trung ương tiếp tục hỗ trợ đầu tư Dự án 1 – hạ tầng kinh tế – xã hội vùng đặc biệt khó khăn, vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo – cho đến hết năm 2025, kể cả đối với những xã đã đạt chuẩn nông thôn mới. Trường hợp không thể tiếp tục, đề nghị được chuyển nguồn sang hỗ trợ các xã nghèo, vùng miền núi để đảm bảo cân đối nguồn lực.

“Giảm nghèo không chỉ là câu chuyện kinh tế, mà còn là chuyện của niềm tin. Muốn người dân thoát nghèo bền vững thì phải bắt đầu từ sinh kế gắn với đất và rừng của họ”, ông Nguyễn Trường Chinh, Phó Chủ tịch UBND xã Thượng Trạch, tỉnh Quảng Trị chia sẻ. Từ quan điểm ấy, xã đã khuyến khích người dân tham gia các tổ nhóm trồng rừng, làm du lịch cộng đồng, phát triển nghề truyền thống, vừa bảo tồn văn hóa vừa tạo thu nhập ổn định.