Bảo tồn báu vật của làng xã
Những tài liệu này có niên đại từ thời Lê, thời Tây Sơn, thời các chúa Nguyễn và triều Nguyễn. Tuy nhiên, hiện, nguồn tư liệu quý này bị hư hỏng và thất lạc rất nhiều do nhiều nguyên nhân. Trong đó, sắc phong là một loại hình tư liệu quý của làng xã, gắn liền với giá trị văn hóa lịch sử lâu đời, thể hiện đời sống tâm linh của nhân dân và dấu ấn văn hóa làng xã của cộng đồng nên được dân làng gìn giữ và xem như “báu vật”.
| Khảo sát sắc phong tại xã Phú Mậu, huyện Phú Vang trước khi số hóa. |
Trong một lần, đoàn chuyên gia Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên-Huế và Thư viện Khoa học Tổng hợp TP Huế khảo sát tại làng Nghĩa Lập, xã Vinh Phú, huyện Phú Vang thì phát hiện phần lớn trong số 22 sắc phong và 1 địa bạ thời Vua Gia Long của làng này bị hư hỏng, trong đó có nhiều sắc phong bị mục nát không thể phục hồi.
Điều đáng lo là tình trạng thất lạc, mất cắp các loại gia phả, sắc phong ở đình làng Lương Quán thuộc phường Thủy Biều, TP Huế; một số văn bản Hán Nôm quý ở đình làng Dã Lê thuộc phường Thủy Phương, thị xã Hương Thủy…
Thời gian gần đây, Thư viện Khoa học Tổng hợp TP Hồ Chí Minh đã phát hiện có nhiều sắc phong thần của các làng xã ở Huế bị thất lạc tại các tỉnh, thành miền Nam. Thư viện này đã phối hợp với ngành Văn hóa Thừa Thiên - Huế thẩm định, mua lại và đã trao tặng bản gốc sắc phong cho các làng Lương Quán, Kim Long, Vân Dương ở TP Huế…
Trong đợt 1, trong số hơn 250.000 trang tài liệu Hán Nôm với hơn 10.000 sắc phong, chế phong, chiếu chỉ, lệnh chỉ… mà đoàn chuyên gia của tỉnh Thừa Thiên - Huế phối hợp với đoàn TP Hồ Chí Minh tiếp cận được thì có rất nhiều tài liệu đã mục, hư hỏng và rách nát. Riêng, nguồn tư liệu Hán Nôm quý được các làng xã bảo quản cẩn trọng cũng có hơn 40% bị hư hỏng.
Ông Phạm Xuân Phượng, chuyên gia sưu tầm, số hóa di sản Hán - Nôm của Thư viện Tổng hợp Thừa Thiên - Huế cho hay, do chất liệu chủ yếu là giấy nên các loại tài liệu hư hỏng, xuống cấp khá nghiêm trọng. Nhiều loại tài liệu quý hiếm đứng trước thách thức lớn của sự tồn vong bởi thời gian, ý thức trách nhiệm của con người.
Trước tình trạng nhiều tư liệu có giá trị văn hóa, lịch sử quý hiếm của các làng xã “chảy máu”, nhằm bảo tồn, Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên-Huế hợp tác với Thư viện Khoa học Tổng hợp TP Hồ Chí Minh thực hiện đề tài sưu tầm, số hóa tài liệu Hán - Nôm. Công tác này được triển khai từ năm 2009 đến năm 2024.
Sau 12 năm (2009- 2020) thực hiện, Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên - Huế đã sưu tầm, số hóa tại 81 xã, thị trấn với 14 phủ đệ, 162 làng, đền thờ, nhà vườn, hơn 600 họ tộc và đã sưu tầm, số hóa trên 300.000 trang tài liệu Hán - Nôm.
Trên địa bàn tỉnh vẫn còn 57 xã, phường, thị trấn với khoảng 150 làng chưa triển khai khảo sát, sưu tầm, số hóa. Kế hoạch sưu tầm, số hóa, bảo quản, phục hồi và phát huy giá trị tư liệu Hán - Nôm trên địa bàn tỉnh tiếp tục được triển khai đến năm 2024. Dự kiến, sẽ thực hiện tại 100 làng, 320 họ tộc, 40 phủ đệ và tư gia, 30 cơ sở tôn giáo với khoảng 120.000 - 130.000 trang tư liệu Hán - Nôm quý, như: sắc phong, chế phong, chiếu chỉ, lệnh chỉ, gia phả, địa bạ, văn bản hành chính, sách văn học, lịch sử, y sách, hương ước, văn cúng…
Ông Phạm Xuân Phượng cho biết thêm, tài liệu sưu tầm, số hóa bảo đảm yêu cầu cao về nội dung, được lựa chọn, sao chụp trực tiếp từ văn bản gốc lưu trữ tại các làng, các họ tộc có niên đại từ đời Lê, các chúa Nguyễn, thời Tây Sơn và các triều đại nhà Nguyễn. Chất liệu chủ yếu là giấy long đằng - giấy sắc vàng, giấy dó, mang tính điển hình phản ánh đặc trưng các loại tài liệu Hán - Nôm đã hình thành, tồn tại trong lịch sử ngôn ngữ, chữ viết dân tộc…