Nhà văn trinh thám Phạm Cao Củng - người viết báo Công an thế hệ đầu tiên
Công an mới - tờ báo đầu tiên của lực lượng Công an nhân dân Việt
Ông Lê Giản, Giám đốc Nha Công an Trung ương thời ấy, đã là người lãnh đạo nhóm sáng lập ra Báo Công an mới. Chủ nhiệm báo là ông Nguyễn Tuấn Thức. Người đi xin giấy phép - giấy khai sinh ra báo là ông Nguyễn Tài, con trai nhà văn Nguyễn Công Hoan. Chủ bút Báo Công an mới là ông Phạm Mạnh Hân. Nơi in đầu tiên của Công an mới là Nhà in Tân Dân. Trụ sở của báo là ngôi nhà số 11 phố Trần Bình Trọng, Hà Nội.
Công an mới, tinh thần mới
Khi ông Lê Giản về nhận công việc ở Sở Liêm phóng Bắc Bộ (sau đổi tên thành Nha Công an Trung ương), Bác Hồ đã dặn ông: "Chú về đó làm việc phải thiết diện vô tư. Nếu chú không thiết diện vô tư thì Bác sẽ thiết diện vô tư với chú". Trong toàn bộ công việc của mình, lúc nào ông Lê Giản cũng đinh ninh lời dặn của Bác. Và tờ Công an mới của thời ông Lê Giản cũng luôn tuân thủ chủ trương thiết diện vô tư. Không ngẫu nhiên mà trong số 1, bài ra mắt công chúng, với nhan đề "Mới", đã nhấn mạnh: "Làm việc với một tinh thần mới, Công an Việt Nam chỉ có thể là một người bạn của dân chúng Việt Nam, và mỗi người công dân đất Việt phải tự cho mình là một nhân viên không chính thức của Việt Nam Công an Vụ. Để đạt mục đích ấy, để phổ cập trong quần chúng tinh thần mới của Công an, để thắt chặt tình liên lạc giữa anh em cùng một ngành hoạt động trong toàn quốc, Việt Nam Công an Vụ cho xuất bản tờ Công an mới.Đứng về phương diện Báo, Công an mới sẽ có những mục điều tra phóng sự, tường thuật viết theo tài liệu xác thực và đầy đủ, những sản phẩm đặc biệt của Công an mà chỉ Công an mới có. Gây một tinh thần vui vẻ, gợi khiếu tò mò, nhận xét của độc giả, phổ cập những thường thức về các vấn đề xã hội, luật pháp, chuyên nghiệp của Công an v.v… Đó cũng là một phần chính của tờ Công an mới".
Báo Công an mới phát hành trọn vẹn được ba số với số lượng ba nghìn bản mỗi kỳ. Số 4 in 5.000 bản nhưng chưa kịp phát hành thì tình hình cách mạng nước ta bước sang giai đoạn mới của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp nên đã phải dừng. Tuy chỉ tồn tại trong khoảng thời gian ngắn ngủi như vậy nhưng Công an mới đã hoàn thành sứ mệnh vẻ vang của người chiến sĩ xung kích trên mặt trận báo chí. Nhiều ý tưởng của những người làm báo Công an mới cho tới nay vẫn còn hữu ích đối với đội ngũ cầm bút trong lực lượng CAND. Những tác phẩm báo chí đăng trên Công an mới được sưu tập lại hẳn vẫn còn giá trị cho hôm nay không chỉ trên phương diện khảo cứ lịch sử mà cả nhìn từ góc độ văn học. Một trong những tác phẩm như thế là truyện dài in ba kỳ của nhà văn Phạm Cao Củng.
Truyện có nhan đề "Yêu xích cù", kể về muôn mặt đời thường của lớp người dưới đáy xã hội như lưu manh, trộm cướp, đĩ điếm với những vấn đề mà lực lượng Công an mới của Cách mạng đang phải giải quyết để góp phần xây dựng một đời sống xã hội trong lành, yên ổn hơn. Phạm Cao Củng đã xử lý chủ đề một cách điêu luyện, trên một tinh thần hướng thiện, nên truyện này của ông vừa hấp dẫn lại vừa lành mạnh. Những số đầu tiên của Công an mới đã có sức hấp dẫn rất lớn đối với mọi tầng lớp độc giả, kể từ những người thợ sắp chữ ở nhà in trở đi. Trong việc này có phần đóng góp không nhỏ của truyện "Yêu xích cù".
Nghề riêng sẵn có đam mê suốt đời
Theo Từ điển Văn học (Bộ mới, do Nhà xuất bản Thế giới ấn hành năm 2005, phần viết của nhà nghiên cứu văn học Phạm Tú Châu), Phạm Cao Củng sinh năm 1913 trong một gia đình giáo học, luôn trọng chữ hơn mọi thứ trên đời. Cha ông là em vợ của nhà thơ trào lộng nổi tiếng Thành
Phạm Cao Củng ngay từ nhỏ cũng đã có máu lãng tử nên có lúc cũng định xuống làm thuê dưới tàu biển để chu du thiên hạ. Cậu bé giàu mơ mộng khao khát thấy thật nhiều điều rồi viết thành những áng văn chương để đời, vì đọc sách nhiều, cậu thấy rằng, viết sách cũng đâu phải là việc quá khó. 17 tuổi, Phạm Cao Củng đã cùng người bạn cùng học và cùng thi vào trường Thành chung Nam Định sau này là Lê Tràng Kiều phối hợp "sản xuất" tập truyện ngắn đầu tay "Hang gió" rồi in chịu và mang sách lên chợ phiên Hà Nội năm 1931 bán. Ai ngờ, "văn chương hạ giới rẻ như bèo" (thơ Tản Đà), sách ế chỏng chơ, hai chàng trai trẻ lâm vào cảnh vỡ nợ, buộc các cụ thân sinh phải móc hầu bao thanh toán hộ sau khi đã mắng mỏ tơi bời các nhà văn danh tiếng của tương lai.--PageBreak--
Tuy nhiên, sau vụ việc này, máu văn chương vẫn không nguội lạnh trong lòng chàng trai nhiều cảm xúc và có phần ưa mạo hiểm Phạm Cao Củng. Đời thường có phần chật hẹp, Phạm Cao Củng tìm tri âm tri kỷ trong những sách trinh thám và phiêu lưu nước ngoài. Trong số những tác giả mà ông rất ưa thích thời ấy có Edgar Poe, Conan Doyle, Gaston Leroux, Maurice Leblanc, Georges Simenon... Những nhân vật thám tử trong các tác phẩm của họ đã tạo cho Phạm Cao Củng một niềm hứng thú vô tận và ông bắt đầu tưởng tượng đến ngày nào đó mình cũng dựng nên được một thám tử người Việt tầm cỡ như thế.
Cũng vì đầu óc nhiều mơ mộng nên Phạm Cao Củng không tập trung được cho kỳ thi tốt nghiệp trường Thành chung Nam Định. Thi trượt, Phạm Cao Củng đi Hải Phòng để vào học ở Trường Kỹ nghệ thực hành. Tuy nhiên, sự máu mê viết văn vẫn luôn luôn sôi sùng sục trong máu ông. Phạm Cao Củng đã lấy tên một người bạn thân cùng trường là Kỳ Phát để đặt cho nhân vật thám tử trong sách của mình. Chỉ trong một thời gian không dài, 20 cuốn tiểu thuyết trinh thám của tác giả Phạm Cao Củng đã lần lượt được công bố trên tạp chí Tiểu thuyết thứ bảy như "Vết tay trên trần" và "Gia tài nhà họ Đặng" (1937), "Chiếc tất nhuộm bùn" (1938), "Người một mắt" (1940), "Kỳ Phát giết người" và "Nhà sư thọt" (1941), "Kỳ Phát cưới vợ" (1942)...
Tập sách của ông được độc giả mến mộ hơn cả là "Máu đỏ lòng son" in dài kỳ năm 1937. Sức viết của Phạm Cao Củng gần như vô tận: cùng một lúc ông tung hoành trên nhiều tờ báo, vừa là kiếm kế sinh nhai nhưng có lẽ cũng là thỏa chí bình sinh của một kẻ say mê nghề viết. Thậm chí, ông còn từ chối lời gợi ý gia nhập nhóm Tự lực văn đoàn rất danh giá thời đó vì sợ về đấy, ông không còn được viết cho các báo và các nhà xuất bản bên ngoài.
Cho tới đầu những năm 40 của thế kỷ trước, Phạm Cao Củng đã có danh tiếng của một nhà văn trinh thám hàng đầu. Trên phương diện này, có lẽ ông đã vượt được nhà thơ rất nổi tiếng lúc đó là Thế Lữ (cũng ở Hải Phòng), người cũng mê viết truyện trinh thám và đã dựng được nhân vật rất duyên dáng và tài trí là thám tử Lê Phong. Trong tập khảo luận "Nhà văn hiện đại", cụ Vũ Ngọc Phan đã nhận xét: "Trong các tiểu thuyết trinh thám, như của Thế Lữ, Bùi Huy Phồn (thường ký là B.H.P) và Phạm Cao Củng, chỉ có tiểu thuyết của Phạm Cao Củng là có phần đặc sắc hơn".
Nhà báo cần cù bậc nhất
Phạm Cao Củng đã bước vào con đường tự kiếm sống bằng một chân chạy việc ở tờ Hải Phòng tuần báo của Nhà xuất bản Mai Lĩnh. Như nhiều tác giả cùng thời, Phạm Cao Củng hoạt động văn học trên mặt trận báo chí. Có lẽ nói về ông, trước tiên phải nhắc tới một phong cách báo chí chuyên nghiệp. Ông thuần thục mọi thể loại báo chí. Ông không chỉ viết văn mà còn dịch văn, làm thơ, cả thơ vui lẫn những truyện thơ bình dân... Không những thế, trong cuộc đời cầm bút dài dằng dặc năm sáu thập niên, ông đã từng không chỉ một lần còn làm nhà... sản xuất báo!
Truyện của Phạm Cao Củng thường được in nhiều kỳ trên các báo và tạp chí. Có những truyện in xong kỳ này rồi, tác giả mới bắt tay vào viết tiếp kỳ sau. Tính chất công việc như vậy đã tạo cho ông một tác phong viết gần như công nghiệp, viết không lúc nào ngơi nghỉ, tay làm hàm nhai, tay quai miệng trễ. Có giai đoạn, ông một tuần phải viết truyện cho năm số báo, tức là mỗi ngày phải viết đủ 16 trang truyện... Tất nhiên, sức ép này quá lớn để mà nói tới việc tạo nên các tuyệt tác, nhưng dẫu sao, chúng ta không thể không khâm phục sức lao động của một nhà văn như Phạm Cao Củng.
Một nhà báo nhanh nhạy và không biết mệt mỏi, biếng lười như Phạm Cao Củng dĩ nhiên là đã hòa nhập được vào nhịp làm việc của tòa soạn tờ Công an mới sau ngày Cách mạng Tháng Tám thành công. Khoảng thời gian cầm bút cho lực lượng Công an không lâu, nhưng có lẽ cũng đã gây được ấn tượng tốt đẹp trong lòng nhà văn. Dòng đời về sau đưa đẩy Pham Cao Củng sang nhiều công việc và bờ bến khác nhưng rất muốn tin rằng, dù ở đâu ông vẫn nhớ tới những ngày trong đội ngũ lớp người viết báo Công an đầu tiên của chế độ mới