Tính nhân văn trong nghề tình báo
Hơn chục năm nay, tên tuổi Nguyễn Thị Ngọc Hải đã gây sự chú ý đối với người yêu văn học trong cả nước khi bà được nhiều đồng nghiệp và báo giới đánh giá là nhà văn có duyên về ký nhân vật, vốn là thể loại văn học được chú trọng ở phương Tây. Minh chứng rõ nét nhất là nhiều tác phẩm của bà vừa mới trình làng đã được người đọc trân trọng đón nhận nồng nhiệt, như "Phạm Xuân Ẩn - tên người như cuộc đời" - 2002; "Đại tướng Mai Chí Thọ - Tướng con dân" - 2005; "Trần Quốc Hương - người chỉ huy tình báo" - 2006.
Cả ba tập ký này được Nhà xuất bản Công an nhân dân tái bản nhân dịp 35 năm giải phóng hoàn toàn miền
Dù tất bật bên trang viết những chương cuối một tập ký mới khi đang tham dự trại sáng tác văn học lần thứ ba về đề tài "Vì an ninh Tổ quốc và bình yên cuộc sống" do Bộ Công an và Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức tại thành phố biển Nha Trang, nhà văn (NV) Nguyễn Thị Ngọc Hải vẫn dành cho phóng viên (PV) Báo CAND một cuộc trò chuyện rất khiêm tốn nhưng không kém phần thú vị.
 |
| Nhà văn Nguyễn Thị Ngọc Hải. |
- Thưa nhà văn, duyên cớ nào đưa bà đến với nghề báo?
- Thời trước không có nhiều lựa chọn như bây giờ. Tôi tốt nghiệp Khoa Ngữ văn Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội và đã có một thời gian công tác ở Báo Phụ nữ Việt
- Và từ nghề báo bà chuyển sang nghiệp văn?
- Nghề báo đã giúp cho tôi có nhiều chất liệu về cuộc sống cần phải chuyển tải bằng văn học, nên từ khi còn làm báo tôi đã viết truyện ngắn, tiểu thuyết và ký.
- Điều gì đã thôi thúc bà hướng tới thể loại ký nhân vật vốn rất công phu, đòi hỏi nhiều công sức và tính xác thực, nhất là việc khai thác và xử lý tư liệu?
- Trong số những nhân vật mà tôi có dịp tiếp xúc khi còn làm báo cho tới khi chuyển về làm chuyên viên báo chí ở Ban Tư tưởng văn hóa Thành ủy TP Hồ Chí Minh, có những nhân vật rất đáng kính phục như vị tướng tình báo Phạm Xuân Ẩn, người chỉ huy tình báo Trần Quốc Hương, Đại tướng Mai Chí Thọ và nhiều nhân vật khác nữa.
Sự hy sinh thầm lặng và phẩm chất anh hùng cách mạng của họ thật cao đẹp, nếu không viết về họ thì quá khứ cao đẹp đó trôi theo dòng chảy thời gian, nhất là những nhân vật tình báo, Công an phải đối mặt nhiều nguy hiểm, những con người gắn với nhiều câu chuyện đầy chất nhân văn. Ví như chất nhân văn trong nghề tình báo và trong đời sống của ông Phạm Xuân Ẩn đã chạm đến tầm nhân loại, nên thế giới đánh giá ông là nhân vật của thế kỷ XX. Từ suy nghĩ đó tôi đầu tư cho thể loại này dù vấp phải không ít khó khăn.
- Để cuốn sách "Phạm Xuân Ẩn - tên người như cuộc đời" ra mắt bạn đọc, bà đã vấp phải những khó khăn nào?
- Quỹ thời gian dành cho cuốn sách này hơn 10 năm, mà phần lớn vẫn là thời gian khai thác tư liệu. Phải nói rằng tôi vui khi có duyên may nên mới được gặp, được viết về nhà tình báo huyền thoại Phạm Xuân Ẩn. Hai khó khăn lớn nhất là nhân vật không muốn bộc lộ nghề nghiệp, đời tư, còn hồ sơ tình báo về ông luôn là một bí mật khép kín của quốc gia, nên tôi phải đơn độc tìm kiếm, chứ không có nhiều lợi thế như sau này Giáo sư sử học người Mỹ Larry Berman được phép tiếp cận tài liệu mật của Mỹ và phỏng vấn các nhân vật đang sinh sống ở đất nước họ và biết hiểu biết khá nhiều về cuộc đời hoạt động của ông Ẩn trước khi viết "Điệp viên hoàn hảo". Hơn nữa, người viết ký nhân vật phải biết thuyết phục thế nào để họ kể ra những chuyện chưa bao giờ nói với ai, rồi chuyện xử lý tư liệu sao cho trung thực, sinh động…
Ngoài nghề tình báo, ông Ẩn còn là một nhà báo, nên không thể dễ gì thuyết phục ông bằng kỹ năng nghề báo, nên khi ông từ chối tôi lại nghĩ đến chuyện tìm gặp ông để trò chuyện để học hỏi nhân cách sống. Tôi không viết ký nhân vật theo kiểu chỉ dựa vào văn bản tài liệu, rồi kể lể tiểu sử, vụ việc, công trạng, mà thích quan sát nhân vật trực tiếp bằng cảm nhận tinh tế về con người, từ đó chuyển hóa mềm mại bằng văn phong giản dị, kiệm lời tạo ra chân dung nhân vật dưới góc nhìn văn hóa - lịch sử với những chi tiết đầy cảm động. Dẫu vậy, như tôi đã nói là do không được tìm hiểu tài liệu tình báo, nên cuốn sách của tôi chỉ dừng lại ở cái nhìn sâu vào tính cách Phạm Xuân Ẩn như đánh giá của Larry Berman.
- Bà đã có những cuộc tiếp chuyện với Larry Berman trước và sau khi "Điệp viên hoàn hảo" ra mắt bạn đọc. Trong những cuộc tiếp xúc đó, vị giáo sư này đã cảm nhận điều gì qua cuốn sách "Phạm Xuân Ẩn - tên người như cuộc đời".
- Thông qua nữ đạo diễn phim tài liệu Lê Phong Lan, giữa năm 2006 tôi gặp Larry Berman, giáo sư khoa học chính trị Trường Đại học California Davis. Và nhiều lần sang Việt
Rồi Larry đặt ra nhiều vấn đề để làm giàu thêm vốn hiểu biết về "điệp viên" ông đang hướng tới trang viết, như: vì sao sau ngày giải phóng ông Ẩn không được phép sang Mỹ? Lý do gì tình báo quân đội nhân dân Việt
Đương nhiên mỗi người có góc nhìn và quan điểm riêng, nhưng có một nét chung đáng trân trọng là chúng tôi đều bày tỏ thái độ ngưỡng mộ và kính phục vị tướng Phạm Xuân Ẩn - một người anh hùng bình dị, một nhân cách Việt sáng ngời. Và điều khiến cho tôi thật vui sướng là khi tập sách "Điệp viên hoàn hảo" mới ra bản tiếng Anh, chưa xuất bản ở Việt Nam, Giáo sư Larry Berman đã đến nhà tôi tặng tác phẩm này với lời đề tặng "Trong tất cả những người viết về ông Phạm Xuân Ẩn, bà là người hiểu về tính nhân văn của ông ấy hơn ai hết".
- Đến với trại sáng tác văn học về đề tài "Vì an ninh Tổ quốc và bình yên cuộc sống" lần này, bà sẽ gửi đến bạn đọc chân dung nhân vật nào?
- Ký nhân vật là thể loại tôi đã gắn bó và yêu thích từ nhiều năm qua. Chính vì vậy ở trại sáng tác năm ngoái tổ chức tại Đà Lạt, tôi đã viết được bốn chương tập ký "Trở lại xứ Ka đô" viết về chân dung ông Ya Duck - một Phó Thủ tướng FULRO nhưng sau khi giác ngộ cách mạng đã trở thành Phó Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh Lâm Đồng.
- Xin cảm ơn nhà văn. Chúc bà khỏe và có thêm nhiều sáng tác mới trên dặm đường văn học