Sáng tạo trong phát huy giá trị di sản ẩm thực để phát triển công nghiệp văn hóa
Tại Lễ hội Văn hóa ẩm thực Hà Nội năm 2025 mới đây, người dân và du khách có dịp thưởng thức, tìm hiểu hàng trăm món ngon của Thủ đô, trong đó có chả cá Lã Vọng; kẹo lạc Sơn Tây; gà hấp sen Phú Xuyên; bánh cổ truyền Phương Soát; bún ốc Bà Ngoại; ô mai cổ truyền Cát Lợi; giò chả Ước Lễ; bánh dày Quán Gánh; bánh cốm phu thê Ba Đình; nem nắm Xuân Khôi…
Được tổ chức lần đầu tiên vào năm 2022, đến nay, lễ hội này đã trở thành hoạt động thường niên và là dịp các cộng đồng, gia đình, dòng họ sở hữu những món ngon truyền thống Hà Nội tự hào giới thiệu đến công chúng. Di sản ẩm thực không chỉ được giới thiệu như một món ăn đơn thuần với kỹ thuật chế biến đặc biệt hay cách thưởng thức, mà còn ở câu chuyện lịch sử, ký ức cộng đồng.
Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Lê Thị Ánh Mai, Lễ hội Văn hóa ẩm thực Hà Nội là một trong những hoạt động triển khai Nghị quyết 09 của Thành ủy Hà Nội về phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021 – 2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Trong đó, ẩm thực đã được xác định là một trong số những lĩnh vực góp phần thúc đẩy phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn thành phố.
Hiện nay, Hà Nội có hàng trăm di sản ẩm thực đã được nhận diện, đưa vào danh mục của thành phố. 8 di sản được ghi danh vào danh mục quốc gia. Việc ghi danh di sản không chỉ là vinh danh những giá trị di sản mà còn là giải pháp bảo vệ hiệu quả, phát huy và biến di sản thành “tài sản”, nguồn lực phát triển công nghiệp văn hóa một cách bền vững, tài năng của nghệ nhân được ghi nhận, góp phần nâng cao đời sống kinh tế địa phương. Nhiều di sản ẩm thực được ghi danh, được lan toả, đã trở thành sản phẩm thức quà đi muôn nơi. Sản phẩm của nghề làm cốm Mễ Trì (phường Từ Liêm), nghề làm trà sen Quảng An (phường Tây Hồ) đã có mặt ở trong những cuộc gặp gỡ khách quốc tế và trở thành món quà tặng mang đậm dấu ấn Hà Nội. Nghề làm xôi Phú Thượng (phường Phú Thượng) đã tạo nên sức sống cộng đồng nghề với hơn 300 hộ sản xuất.
Các sản phẩm của nghề làm xôi Phú Thượng là thức quà sáng có mặt từng góc phố, ngõ xóm, có khi là món ngon không thể thiếu trong những mâm cỗ trang trọng. Nghề làm bánh cuốn Thanh Trì (phường Vĩnh Hưng) từ một di sản đối diện với nguy cơ mai một do người trẻ ít làm nghề, đến nay số lượng hộ làm nghề đã tăng lên 60 hộ, với nhiều hình thức kinh doanh. Tri thức nấu cỗ Bát Tràng (xã Bát Tràng) được nhiều người dân biết đến với lịch sử 19 dòng họ làng Bát Tràng, sự gắn kết cộng đồng bền chặt, với những mâm cỗ của các gia đình vào ngày lễ hội, nhà nhà đều biết nấu cỗ, với những món chỉ Bát Tràng mới có như măng mực, su hào xào mực với kỹ thuật chế biến cầu kỳ…
Tại Hải Phòng, trong những năm gần đây, Foodtour đã trở thành sản phẩm du lịch nổi bật của thành phố biển. Trưởng phòng Quảng bá xúc tiến và phát triển tài nguyên du lịch Hải Phòng Trần Hữu Hùng cho biết, Foodtour, Citytour là những sản phẩm thành công hàng đầu của du lịch Hải Phòng, trở thành “trend” của giới trẻ. Foodtour làm cho tuyến đường sắt Hà Nội – Hải Phòng hồi sinh sau một thời gian dài lay lắt. Hiện nay, đường sắt là kênh vận chuyển một lượng lớn du khách đến với Hải Phòng, từ 4.000 – 8.000 người/ngày. Đây là kết quả đáng ghi nhận sau một hành trình nhiều nỗ lực sáng tạo, phối hợp từ cộng đồng địa phương, cơ quan quản lý.
Trao đổi quanh câu chuyện giữ gìn, phát huy giá trị di sản văn hóa ẩm thực, PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản quốc gia cho rằng, mỗi món ăn được giới thiệu đến du khách mang trong mình những câu chuyện văn hoá rất thú vị. Du khách đến thưởng thức món ăn, được nghe câu chuyện đấy do chính các chủ nhân của chúng kể, tìm hiểu quy trình chế biến món ăn như thế nào… Đây chính là tài nguyên du lịch, làm nên sản phẩm du lịch độc đáo, góp phần làm nên sắc thái văn hóa địa phương, bản sắc văn hóa dân tộc.