Ghép tế bào gốc chữa HIV: Ứng dụng ở Việt Nam còn nhiều khó khăn

• Người thứ 2 được chữa khỏi HIV nhờ cấy ghép tế bào gốc
• Ghép tế bào gốc cứu sống bé trai sinh non bị xơ phổi
• Việt Nam thực hiện thành công ca ghép tế bào gốc chữa xơ phổi đầu tiên trên thế giới

Ghép tế bào gốc thông qua ghép tủy xương

Mấy ngày qua, thông tin về 2 ca nhiễm HIV được chữa khỏi bệnh bằng phương pháp ghép tế bào gốc đã khiến không ít bệnh nhân mắc căn bệnh này vui mừng. Đó cũng là tin vui đối với cả cộng đồng khoa học và y học trên toàn thế giới. Nhiều bệnh nhân nhiễm HIV tại Việt Nam vẫn không thể tin, căn bệnh của họ có tia hy vọng chữa khỏi.

Thế giới công bố căn bệnh đầu tiên là một người đàn ông sống tại Berlin (Đức). Ông bị mắc bệnh bạch cầu và nhiễm HIV, được chữa khỏi vào năm 2007. Để làm được điều này, các bác sĩ đã loại bỏ tất cả các tế bào miễn dịch trong cơ thể bệnh nhân bằng phương pháp xạ trị, sau đó thay thế chúng bằng các tế bào mới, được hiến tặng từ một người có khả  năng kháng nhiễm HIV tự nhiên. Trong gen của người này có một đột biến hiếm gặp, được gọi là CCR5.

Hơn 12 năm sau, ca bệnh nhân thứ 2 là một người Anh cũng vừa được công bố chữa khỏi căn bệnh HIV, bằng phương pháp ghép tế bào gốc. Mấy tuần trước, một trường hợp tương tự cũng được báo cáo bởi các nhà nghiên cứu đang điều trị cho một bệnh nhân nhiễm HIV tại Đức. Phương pháp điều trị vẫn là ghép tế bào gốc, thông qua việc ghép tủy xương. Đây là bệnh nhân thứ ba trên toàn thế giới được “chữa khỏi” HIV.

Hiện các nhà nghiên cứu đang tiếp tục theo dõi một vài bệnh nhân HIV khác và sẽ tiến hành việc ghép tủy xương của người có đột biến gen CCR5. Ghép tủy xương không được sử dụng cho những bệnh nhân không đồng thời mắc bệnh ung thư, vì nó có những rủi ro đáng kể, việc chỉ định điều trị được xem xét một cách kỹ lưỡng, nhiều khi như là sự lựa chọn cuối cùng.

PGS.TS.BS Trần Huy Thịnh (Đại học Y Hà Nội) lý giải: “Đối với các trường hợp nhiễm HIV, bản chất là virus HIV tấn công các tế bào miễn dịch, gây suy giảm hệ miễn dịch, vì thế bệnh nhân nhiễm HIV thường không bị tử vong vì virus HIV đó mà thường tử vong do các bệnh nhiễm trùng cơ hội khi bị suy giảm miễn dịch gây nên như lao phổi, tiêu chảy, nhiễm khuẩn ngoài da…

Bản thân tế bào miễn dịch được sản xuất bởi cơ quan tạo máu và với nguyên lý ghép tế bào gốc thì người ta hoàn toàn có khả năng thay thế các tế bào của cơ quan tạo máu để tạo ra các tế bào miễn dịch mới hoàn toàn, khôi phục thể trạng cho người bệnh.

Tuy nhiên, nếu virus HIV vẫn còn trong cơ thể, thì dù thay tế bào mới vào nó sẽ lại tiếp tục tấn công. Vậy không đảm bảo yêu cầu chữa khỏi. Nghiên cứu trên thế giới tìm ra một số cơ chế và một số loại đột biến miễn nhiễm với virus HIV, ví như đột biến gen CCR5 có khả năng kháng lại virus HIV. Như vậy, ghép tế bào gốc có mang gen đột biến CCR5, sẽ có cơ hội chữa khỏi bệnh HIV”.

Ghép tế bào gốc ở

Việt Nam – cần cân nhắc

Bệnh nhân HIV ở Việt Nam sau khi nghe công bố trên đã rất quan tâm đến phương pháp ghép tế bào gốc có thể chữa khỏi căn bệnh của họ? Trao đổi với phóng viên Báo CAND, PGS.TS.BS. Trần Huy Thịnh cho hay, Việt Nam đã thực hiện ghép tế bào gốc để chữa trị các bệnh lý về máu ác tính từ nhiều năm nay. Ngoài ra, ghép tế bào gốc cũng được thực hiện trong điều trị một số bệnh lý ung thư hệ thống bạch huyết, suy giảm miễn dịch. Bệnh nhân có thể được ghép tế bào gốc tự thân hoặc ghép tế bào gốc đồng loài. Và nguồn tế bào gốc thường được lấy từ những nơi có lượng tế bào gốc phong phú như tủy xương, cuống rốn. Bệnh nhân được loại bỏ hoàn toàn các tế bào ác tính, ghép tế bào gốc tạo ra các dòng tế bào mới thay phế, phục hồi cho cơ thể.

Tuy nhiên, trong ghép tế bào gốc cũng có những nguy cơ xảy ra như mảnh ghép không mọc hay nhiễm khuẩn, dẫn đến nguy cơ tử vong cho bệnh nhân. Hiện tỷ lệ thành công ghép tế bào gốc tạo máu và điều trị là khoảng 40-60%, nhưng đã mở ra “ánh sáng cuối đường hầm” cho nhiều người bệnh. “Chính vì điều đó việc lựa chọn ghép tế bào gốc trong điều trị cần được cân nhắc cẩn thận và thường chỉ sử dụng khi bệnh nhân không có cơ hội điều trị nào khác tốt hơn” - PGS.TS Trần Huy Thịnh cho biết.

Tuy nhiên, ghép tế bào gốc để điều trị HIV mà thế giới vừa công bố liệu có ứng dụng ở Việt Nam hay không, PGS.TS Trần Huy Thịnh cho hay: “Việc Việt Nam có ứng dụng hay không phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Ví như, nguồn cho tế bào gốc có chứa gen đột biến CCR5. Những tiến bộ trong công nghệ ghép tế bào gốc để nâng cao tỷ lệ thành công của phương pháp này. Hệ thống các văn bản pháp luật đưa ra những quy định, hướng dẫn cụ thể như thế nào trong việc ứng dụng ghép tế bào gốc trong điều trị bệnh… Bởi còn khá nhiều rủi ro và tỷ lệ thành công trong ghép tế bào gốc còn chưa cao nên giải pháp này chỉ ứng dụng ở những bệnh nhân có những đặc điểm bệnh lý phù hợp. Việc lựa chọn điều trị cần được cân nhắc cẩn thận. Do vậy với bệnh nhân HIV, vẫn có thể dùng thuốc ARV và duy trì cuộc sống bình thường trong nhiều năm, thì giải pháp này cần cân nhắc kỹ càng giữa rủi ro và lợi ích mang lại”.

Người nhiễm HIV ở Việt Nam đang sử dụng thuốc kháng virus ARV để khống chế, và nếu sử dụng đầy đủ, người bệnh có thể sống 20-30 năm. Hiện ARV đã đưa vào danh mục bảo hiểm y tế chi trả. Do có sự lựa chọn khác nên ghép tế bào gốc để điều trị HIV càng phải được cân nhắc kỹ lưỡng.