Cần nhiều chính sách đồng bộ để lấp khoảng trống mức sinh thấp báo động

Phát biểu tại Lễ mít tinh Ngày Dân số Việt Nam (26/12) và hội nghị tổng kết công tác dân số năm 2025 do Bộ Y tế tổ chức sáng 17/12, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên cho biết, không ít địa phương, mức sinh đã giảm dưới mức sinh thay thế. Tốc độ già hóa dân số tăng nhanh. Mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn ở mức cao. Tại vùng sâu, vùng xa, tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống và chênh lệch về tầm vóc, thể lực, chất lượng dịch vụ y tế - giáo dục so với khu vực nông thôn và đô thị vẫn là bài toán phải có giải pháp cụ thể

Vì vậy, công tác dân số cần đẩy mạnh truyền thông, bảo đảm thanh niên và các cơ sở khám, chữa bệnh nắm vững kiến thức về tư vấn tiền hôn nhân, sàng lọc trước sinh và sơ sinh, nhằm giúp trẻ em sinh ra khỏe mạnh.

Đồng thời, mỗi người dân cần có hành động cụ thể, thực hiện tốt kế hoạch sinh đẻ; trong đó, các cặp vợ chồng chủ động quyết định số con, cùng với các chính sách ưu đãi phù hợp, nhằm góp phần duy trì mức sinh thay thế.

Chia sẻ bên lề hội nghị, ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) cho biết, mức sinh trung bình của mỗi phụ nữ hiện là 1,93 con, tăng nhẹ so với năm 2024 (1,91 con- mức thấp nhất trong lịch sử) nhưng vẫn thấp hơn mức sinh thay thế 2,1 con.

Năm 2025, có 20/34 tỉnh, TP tăng tổng tỉ suất sinh, 13 địa phương giảm, riêng Khánh Hòa giữ nguyên. TP Hồ Chí Minh có mức sinh thấp nhất cả nước (1,51 con/phụ nữ), trong khi Điện Biên cao nhất (2,91 con). Năm 2025, cả nước có 11 tỉnh dưới 2,0 con/phụ nữ và 19 tỉnh trên 2,2 con/phụ nữ. Dù mức sinh có chuyển biến, sự chênh lệch vùng miền vẫn lớn, đòi hỏi chính sách dân số linh hoạt, phù hợp đặc thù từng địa phương.

Luật Dân số có hiệu lực từ 1/7/2026, quy định nhiều nội dung mới như duy trì mức sinh thay thế, giảm mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng với già hóa dân số và nâng cao chất lượng dân số. Luật bãi bỏ quy định hạn chế số con, khuyến khích sinh đủ hai con; đồng thời bỏ cụm từ "mỗi cặp vợ chồng chỉ nên có từ một đến hai con".

"Dân số đang trong xu thế giảm thấp và tiếp tục xuống thấp trong thời gian tới. Theo đó có nhiều chính sách để nâng mức sinh trong thời gian tới như quyền quyết định số con, thời điểm sinh và khoảng cách sinh thuộc về mỗi cá nhân, cặp vợ chồng. Hiện nay, một số cặp vợ chồng đang có nhu cầu sinh con thứ 3 trong thời điểm này, theo đánh giá, chính sách này có thể giúp mức sinh tăng nhẹ nhưng chỉ trong ngắn hạn. Về dài hạn, xu hướng giảm sinh vẫn hiện hữu", ông Dũng bày tỏ.

Cục trưởng Cục Dân số cho biết, nhóm đang giảm sinh mạnh hiện nay là ở các đô thị lớn, các khu công nghiệp, giới trí thức, văn nghệ sĩ, công chức.... Qua khảo sát, nhiều người trong nhóm này vẫn có mong muốn sinh 2 con và có thể sinh hơn, tuy nhiên, do điều kiện hoàn cảnh kinh tế, môi trường làm việc, môi trường sống, nhà ở...dẫn đến việc thành hiện thực còn băn khoăn, trăn trở. Tới đây sẽ tiếp tục vận động và chính sách để nâng mức sinh trong thời gian tới.

Bộ Y tế cũng đề xuất chính sách phụ nữ sinh đủ 2 con được mua nhà ở xã hội bổ sung vào Luật Nhà ở. Tiêu chí mua nhà ở xã hội dựa theo theo tiêu chí của Bộ Xây dựng đã ban hành.

Hiện nay, nhiều địa phương cũng đã ban hành nghị quyết của HĐND về công tác dân số trong tình hình mới, triển khai chính sách hỗ trợ dịch vụ kế hoạch hóa gia đình, khuyến khích sinh đủ hai con ở vùng mức sinh thấp, giảm sinh con thứ ba ở vùng mức sinh cao.

Ở các vùng có mức sinh thấp, chính sách hỗ trợ tiền, hiện vật hoặc chi phí y tế một lần cho phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi được kết hợp với các mô hình tư vấn, khám sức khỏe trước hôn nhân, hỗ trợ vô sinh – hiếm muộn và chăm sóc sức khỏe sinh sản nam giới. Sau sắp xếp, sáp nhập, một số tỉnh, TP đang rà soát, tham mưu ban hành nghị quyết HĐND nhằm thống nhất chính sách, bảo đảm phù hợp thực tiễn.

Theo Cục trưởng Cục Dân số, để nâng mức sinh trong tương lai cần có chính sách thật đồng bộ và quan trọng nhất cần sự vào cuộc của cấp uỷ, chính quyền các cấp và cả xã hội. Ngoài tăng cường truyền thông, tới đây cần cuộc vận động với thông điệp "yêu nước phải sinh đủ 2 con" để lấp khoảng trống mức sinh thấp báo động như hiện nay.