Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường, giảm tử vong vì bệnh tật

Gia tăng gánh nặng bệnh tật

Theo Bộ Y tế, tính theo bình quân đầu người, mức tiêu thụ đường tại Việt Nam tăng 350%, từ 18,5 lít/người/năm vào năm 2009 lên 66,5lít/người/năm vào năm 2023, tương đương khoảng 1,3 lít mỗi người mỗi tuần. Trong năm 2023, trung bình mỗi người Việt Nam tiêu thụ khoảng 66 lít đồ uống có đường, tương ứng với 18g đường mỗi ngày từ các loại đồ uống này. Lượng đường này chiếm tới 36% mức khuyến nghị tối đa của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) dành cho người trưởng thành (dưới 50g đường/người/ngày), cho thấy nguy cơ tiềm ẩn đối với sức khỏe do tiêu thụ đường vượt mức.

Tại hội thảo về tác hại của đồ uống có đường đối với sức khoẻ và vai trò của thuế tiêu thụ đặc biệt trong kiểm soát tiêu dùng do Bộ Y tế, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam tổ chức mới đây, bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết, cứ tiêu thụ thêm 100ml đồ uống có đường mỗi ngày sẽ tăng chỉ số khối cơ thể và tăng nguy cơ thừa cân, béo phì lên 1,2 lần ở trẻ độ tuổi lên 6.

Không chỉ ở trẻ em, việc tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường là một trong những nguyên nhân gây ra thừa cân, béo phì và các rối loạn chuyển hóa cả ở người trưởng thành, làm gia tăng tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, tăng huyết áp cũng như các biến chứng về bệnh tim mạch, đột quỵ, tử vong và các bệnh liên quan đến đường tiêu hóa, bệnh răng miệng, bệnh lý thận – tiết niệu, sa sút trí tuệ...

Việt Nam hiện có khoảng 17 triệu người trưởng thành sống chung với tăng huyết áp, 4,6 triệu người từ 18-69 tuổi sống chung với bệnh tiểu đường, cùng hơn 180 nghìn ca ung thư mắc mới với hơn 120 nghìn ca tử vong mỗi năm; 9,4% trẻ em dưới 5 tuổi và 19% trẻ em từ 5 tuổi trở lên bị thừa cân, béo phì.

Theo đánh giá của TS Angela Pratt – Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cho biết, tác hại và nguy cơ của đồ uống có đường có nguy cơ gây ra các bệnh không lây nhiễm, là nguyên nhân dẫn đến tử vong lớn nhất ở Việt Nam, cũng như đặc biệt nguy hại cho trẻ em. Vì vậy, WHO khuyến cáo cần giảm lượng đường tiêu thụ tự do mỗi ngày ở cả người lớn và trẻ em xuống dưới 10% trên tổng năng lượng nạp vào, giảm xuống còn 5%, tương đương 25g, khoảng 5-6 muỗng cà phê để có lợi hơn cho sức khoẻ.

Cùng với các khuyến cáo, để giảm lượng tiêu thụ đồ uống có đường, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cho rằng, cần có giải pháp lâu dài.

“WHO khuyến nghị đánh thuế đồ uống có đường là giải pháp đôi bên cùng có lợi - một chiến thắng cho sức khỏe, giúp giảm chi phí y tế, và là một chiến thắng cho ngân sách của Chính phủ. Trên toàn thế giới, khoảng 110 chính phủ đánh thuế đồ uống có đường. WHO đề xuất Việt Nam áp thuế tối thiểu 40% giá xuất xưởng vào năm 2030, làm tăng giá bán lẻ ít nhất 20%, đủ sức ảnh hưởng hành vi mua sắm”, TS Angela Pratt nói. 

Tăng thuế trước khi quá muộn

Theo bà Đinh Thị Thu Thuỷ, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường là biện pháp quan trọng trong các giải pháp can thiệp được WHO khuyến nghị nhằm giảm tiêu thụ và tác hại đối với sức khỏe cộng đồng, bởi nó mang lại 3 hiệu quả, bao gồm: Cải thiện sức khỏe cộng đồng; tăng thu cho ngân sách nhà nước; giảm chi phí chăm sóc sức khỏe với các bệnh có liên quan, giảm tổn thất về năng suất lao động trong tương lai.

Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đã đưa nước giải khát có đường theo tiêu chuẩn Việt Nam vào danh mục chịu thuế, dự kiến khoảng 10%. Bộ Tài chính cũng đã trình lộ trình giãn thời gian áp dụng 8% năm 2027 và 10% từ năm 2028. Tuy nhiên, nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng, mức thuế này "quá thấp, quá muộn", chưa đủ sức kiểm soát tiêu thụ.

Theo các chuyên gia, mức thuế 8% hiện nay chỉ bằng khoảng 1/5 khuyến nghị của WHO, chủ yếu mang tính cảnh báo, chưa đủ mạnh để thay đổi hành vi tiêu dùng. WHO đề xuất mức thuế cần làm tăng giá bán lẻ ít nhất 20% mới đạt hiệu quả phòng ngừa các bệnh như béo phì, tiểu đường, tim mạch...

Bà Thủy cho biết, WHO, Bộ Y tế đều đề xuất mức thuế cần đạt 40% mới đảm bảo hạn chế tiêu dùng, bảo vệ sức khỏe và cần có lộ trình tăng thuế phù hợp tránh gây sốc với doanh nghiệp. 

Tại phiên thảo luận trong phần báo cáo giải trình tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), ông Phan Văn Mãi, Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội cho biết, việc bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt là nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về bảo vệ sức khỏe nhân dân, khuyến cáo của WHO, Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) và Bộ Y tế. Đề xuất áp thuế đối với nước giải khát có đường là đề xuất bước đầu trong tiến trình thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế việc sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm có nhiều đường trong thực phẩm, đồ uống.