Tỷ lệ học sinh sử dụng thuốc lá điện tử tăng hơn hai lần chỉ trong 1 năm

Tại Hội thảo Chia sẻ kinh nghiệm về kiểm soát thuốc lá của các nước khu vực ASEAN do Bộ Y tế tổ chức vào chiều 4/11, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết, Việt Nam là một trong số các quốc gia thể hiện sự cam kết mạnh mẽ trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá thông qua việc ký kết tham gia Công ước Khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC) của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) vào ngày 11/11/2004 và thông qua Luật Phòng, chống tác hại (PCTH) thuốc lá vào ngày 18/6/2012.

Báo cáo tổng kết 10 năm thi hành Luật PCTH thuốc lá cho thấy, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong nam giới trưởng thành giảm trung bình 0,5% mỗi năm, từ 47,4% năm 2010 xuống còn 38,9% năm 2023. Tỷ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên cũng đã giảm, trong đó, ở nhóm 13-17 tuổi đã giảm từ 5,36% năm 2013 xuống còn 2,78% năm 2019, ở nhóm 13-15 tuổi giảm từ 2,5%  xuống còn 1,9%. Đồng thời, tỷ lệ phơi nhiễm với khói thuốc thụ động cũng giảm đáng kể cả ở các hộ gia đình, nơi cộng cộng và nơi làm việc.

Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Bộ Y tế, công tác PCTH thuốc lá tại Việt Nam vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở Việt Nam tuy đã giảm nhưng vẫn còn rất cao, đặc biệt là nam giới, trong khi đó các sản phẩm thuốc lá mới xuất hiện (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, thuốc lá hút Shisha) đang làm gia tăng tỷ lệ sử dụng các sản phẩm này ở đối tượng thanh thiếu niên và phụ nữ trẻ.

Thứ trưởng Trần Văn Thuấn cũng đưa ra tỷ lệ trẻ em sử dụng thuốc lá điện tử ở nhóm 13-15 tuổi tại Việt Nam đã tăng hơn hai lần, từ 3,5% năm 2022, lên 8% năm 2023.  

Trước thực trạng học sinh THPT và THCS sử dụng thuốc lá điện tử tăng nhanh chóng, TS Nguyễn Trọng Khoa, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) lo lắng: "Sử dụng thuốc lá mới đang là mối đe doạ ở Việt Nam cũng như trên toàn cầu. Chắc chắn sẽ có những biến hình để làm vô hiệu hoá chương trình PCTH thuốc lá của Việt Nam cũng như trên thế giới. E rằng nếu không có biện pháp quyết liệt thì số người hút thuốc lá điện tử sẽ tăng nhanh. Điều này cho thấy những thành tựu Việt Nam đã đạt được trong việc giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong gần 10 năm qua có nguy cơ bị phá bỏ bởi việc gia tăng sử dụng thuốc lá điện tử đang nhắm vào giới trẻ".

Chia sẻ tại Hội thảo, TS. Ulysses Dorotheo, Giám đốc Điều hành Liên minh Kiểm soát thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA) cho biết, hiện đã có 40 quốc gia và vùng lãnh thổ cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Tại ASEAN, Brunei, Campuchia, Lào, Singapore và Thái Lan đã ban hành lệnh cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, trong khi Indonesia, Malaysia và Philippines - những quốc gia đã nhượng bộ trước áp lực của ngành công nghiệp thuốc lá, cho phép bán và quảng cáo các sản phẩm gây hại và gây nghiện này - đang gặp nhiều khó khăn trong việc ứng phó với tình trạng hút thuốc điện tử ở giới trẻ. Việt Nam nên xem xét bài học từ các quốc gia này khi quyết định cấm hay quản lý các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

"Trái ngược với tuyên bố của ngành công nghiệp thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng chứa nicotine cùng các chất độc hại và gây ung thư khác. Các trường hợp tổn thương phổi liên quan đến việc sử dụng sản phẩm thuốc lá điện tử đang gia tăng trên toàn cầu, như trường hợp một thanh niên 22 tuổi người Philippines, đã tử vong đầu năm 2024 do tổn thương tim và phổi sau khi sử dụng thuốc lá điện tử hàng ngày trong 2 năm", TS Ulysses Dorotheo cảnh báo.

Thứ trưởng Trần Văn Thuấn cho biết, hiện nay, thuế tiêu thụ đặc biệt trên giá bán lẻ đối với sản phẩm thuốc lá của Việt Nam chỉ chiếm 38,8%, thấp hơn nhiều so với khuyến cáo của WHO là 70-75% giá bán lẻ. Bên cạnh đó, khả năng tiếp cận với các sản phẩm thuốc lá rất dễ dàng, thuốc lá được bán ở khắp mọi nơi làm cho công tác PCTH thuốc lá tại Việt Nam càng gặp khó khăn.

WHO khuyến nghị Việt Nam tăng thuế thuốc lá bằng cách bổ sung một khoản thuế cụ thể vào mức thuế hiện tại, bắt đầu từ 5.000 VND (0,20 USD) mỗi bao thuốc lá vào năm 2026 và tăng lên đến 15.000 VND (0,59 USD) mỗi bao thuốc lá vào năm 2030. Điều này sẽ làm cho giá thuốc lá tăng lên để hạn chế người sử dụng thuốc lá và khuyến khích mọi người bỏ thuốc.

Bà Bungon Ritthiphakdee, nhà sáng lập và Cố vấn cấp cao SEATCA cho biết, việc áp dụng thuế thuốc lá giúp các quốc gia đạt được 3 lợi ích lớn: Giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá; tạo ra nguồn thu thuế cao hơn để phân bổ cho các mục tiêu ưu tiên phát triển khác của Chính phủ; tạo nguồn thu bổ sung để tài trợ cho các chương trình PCTH thuốc lá và nâng cao sức khỏe.

Ở Việt Nam, khoảng 16 triệu người trưởng thành hút thuốc, dẫn đến 100.000 ca tử vong do thuốc lá mỗi năm. Sử dụng thuốc lá tiêu tốn của quốc gia 108,2 nghìn tỷ đồng (4,6 tỷ USD) hàng năm do chi phí y tế và mất năng suất lao động.

TS Nguyễn Trọng Khoa cho biết, theo WHO, mỗi năm tổn thất do thuốc lá gây ra trên toàn cầu là 1.400 tỷ USD. Tại Việt Nam, chi phí 1 năm mua thuốc lá khoảng 49.000 tỷ đồng, chiếm gần một nửa chi cho quỹ BHYT. Có 25 bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá. 

"Ngoài việc áp dụng thuế thuốc lá và cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, Việt Nam cũng cần bảo vệ bộ máy và các chính sách PCTH của thuốc lá khỏi sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá. Tám quốc gia ASEAN có luật để bảo vệ các chính sách y tế công cộng của họ khỏi sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá. Việt Nam cũng nên xây dựng và thực hiện chính sách quốc gia về cách Chính phủ tránh các tương tác không cần thiết với ngành công nghiệp thuốc lá", bà Tan Yen Lian, cán bộ Quản lý Thông tin và Dữ liệu của SEATCA nhấn mạnh.

Theo Thứ trưởng Trần Văn Thuấn, Bộ Y tế và Chính phủ đã nhận được thư mời của một tập đoàn thuốc lá và một số nhà khoa học để gặp, bảo vệ quan điểm lấy thuốc lá mới, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng để cai nghiện thuốc lá truyền thống. "Chúng tôi từ chối không gặp tập đoàn này cũng như không gặp các nhà khoa học đồng thuận với quan điểm nêu trên. Chúng tôi kiến nghị Chính phủ không gặp. Bên cạnh tác hại gây ra nhiều bệnh tật ảnh hưởng trầm trọng đến sức khoẻ con người, thuốc lá nói chung và thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng nói riêng đã gây thiệt hại nặng nề về kinh tế (chiếm đến 1,14% GDP). Chi phí này cao gấp 5 lần so với nguồn thu từ thuế thuốc lá mang lại.

Chúng tôi kêu gọi các tổ chức, cá nhân, cơ quan truyền thông cùng chung tiếng nói với Bộ Y tế, Chính phủ, các chuyên gia và Liên minh Kiểm soát thuốc lá Đông Nam Á đề xuất Quốc hội sớm ban hành Nghị quyết cấm sản xuất, nhập khẩu, quảng bá, lưu hành, sử dụng thuốc lá mới, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vì sức khoẻ của người dân", Thứ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh.